ALEX DE VRIES

Het verblijf: Mirjam Kuitenbrouwer’s vertrek

(scroll down for English version)

De ruimte tussen A en B is de tijd die je nodig hebt om die afstand af te leggen. Mirjam Kuitenbrouwer reist met de snelheid van het denken.

Een rechte lijn is de kortste verbinding tussen twee punten. Er zit altijd ruimte tussen. Als we die lijn aflopen worden we die ruimte aan den lijve gewaar. Het koste moeite en tijd. Toch heeft die ruimte tussen de dingen, de lucht, ook die we in- en uitademen, geen vorm. We leggen die ruimte af als we een verbinding tot stand brengen en het kader waarbinnen we dat doen geeft voor ons vorm aan die opgeloste lucht. In ons denken wordt de vorm van onze logica door soortgelijke factoren bepaald. Niet het denken zelf heeft vorm, maar we geven het een gedaante door uitgangspunt met conclusie te verbinden.

We kunnen in een vliegtuig ons sneller dan het geluid voortbewegen, terwijl we roerloos in een stoel zitten en we kunnen ons zelfs een idee maken van de snelheid van het licht omdat we het principe van donder en bliksem begrijpen, zelfs dat van een donderslag bij heldere hemel. Er zijn nu eenmaal nauwelijks factoren die niet meetbaar zijn in de maten die we met elkaar hebben afgesproken. Getallen zijn oneindig groot en oneindig klein, er kan nog altijd een extra nul achter de komma. Als neuro-chemisch fenomeen is de snelheid van ons denken ook te bepalen. We kennen de gewaarwording van het scheppend niet bij kunnen benen van onze gedachten waardoor sommige beelden in ons hoofd geen gestalte krijgen en vervliegen voordat ze zijn opgestegen, verbrand in zichzelf. Met die zelfverbrandingsmotor van ons denken laten we iets achter ons, verkleinen en vergroten tegelijkertijd de afstanden tussen onszelf en het een en het ander. We bewegen in ons hoofd als een wolk die aan het zwerk verandert van voorstelling al naar gelang de beelden die we erin willen zien. Die voorstelling is een gedaante die we zelf oproepen en die uiteindelijk in zichzelf onzichtbaar oplost. Mirjam Kuitenbrouwer haalt daaruit haar werk te voorschijn. Het zijn snapshots en het duurt soms maanden om ze te ontwikkelen; het fixatief is niet meer dan het weer in een spiegel. In de vormeloze ruimte om ons heen is de tijd onmeetbaar en er bestaat geen logica om de beelden die daarin ontstaan te verklaren.

Van al het vormeloze denken proberen we ons een voorstelling te maken. Je ervaart gemoedsstemmingen - je ondergaat ze en je tracht er greep op te krijgen door ze te concretiseren. Je kent aan uiterlijke vormen betekenis toe om ze te verbinden met je gedachten. Je legt je gedachten neer in beelden, de weerslag van je denken, zo veranderlijk als het weer.

Mirjam Kuitenbrouwer geeft in haar kunstwerken uitdrukking aan de onmogelijkheid een vaste vorm aan haar gedachten toe te kennen. De verbinding tussen twee elementen, de logica die zij tussen het een en ander kan ontwikkelen, is een vormeloos bewegende vloeistof in een gewichtloze ruimte. Haar werk komt voort uit het wanhopige besef dat de uiterlijke vorm van alles wat zij denkt niet de ontwikkeling van haar denkbeelden vertegenwoordigt. Haar tekeningen, schilderijen, beelden, objecten, foto’s, collages en ontwerpen zijn voorstellen om alles wat we zien van een andere kant te bekijken. Ze staat naast haar werk en kijkt er met een scheef oog naar. Ze laat iets zien wat buiten het gezichtsveld ligt, ook buiten haar eigen gezichtsveld. Ze gebruikt haar denken als een instrument om tussenruimte te overbruggen. Ze heeft haar ideevorming als een periscoop uitgeschoven om overal omheen en overheen te kijken.

Een van de grootste omslagen in de kunst is de wet van het perspectief waarmee een bedrieglijk realistische weergave van objecten in de ruimte mogelijk wordt. De eerste kunstenaars die zich in deze techniek bekwamen doen dat virtuoos onbeholpen. Het is de virtuositeit van een misleidend echt schaakbord dat 63 in plaats van 64 vakjes blijkt te hebben. Het spel dat op zo’n bord wordt gespeeld is onnavolgbaar en is bewonderenswaardig creatief omdat de spelregels niet opgaan en tegenstanders in heel andere opzichten tot een vergelijk moeten komen om elkaar te kunnen verslaan.

Mirjam Kuitenbrouwer ondergaat in de kunst een nieuwe omslag, waarvan zij de eerste vertegenwoordiger is en misschien ook wel de laatste omdat haar problematiek geen beeldende oplossing buiten haar om schijnt te kennen. Niet dat zij zich al aan de problematiek van het perspectief heeft ontworstelt, maar er is een ongrijpbaarder facet bijgekomen. Je kunt in het platte vlak denkelijk niet om iets heenlopen en dat is toch wat Kuitenbrouwer doet. Zij omcirkelt haar kijkrichting. Als zij naar iets kijkt houdt ze rekening met alle posities van waaruit het kan worden waargenomen. Het is een vorm van denken met een onmogelijk karakter van gelijktijdigheid. Als zij naar een gebouw kijkt stelt zij zich de achterkant van wat zij ziet voor. Een van de eerste perspectiefschilders, Giotto, plaatst in zijn schilderijen gebouwen met aandoenlijk kromgetrokken vloeren en plafonds. Mirjam Kuitenbrouwer heeft die gebouwen als maquettes uitgevoerd. De mensen die in de schilderijen in de weg staan heeft ze uit het zicht gehaald. Niet geschilderde zij- en achterkanten heeft ze toegevoegd, interieurs gecorrigeerd, van 63 vlakjes er weer 64 gemaakt. Deze reconstructies van het perspectiefdenken verklaren de magie van Giotto’s werk en zijn tevens de eerste aanzet voor het simultaankijken van Mirjam Kuitenbrouwer. De opgave die zij zich daarbij heeft gesteld is dat er één beeld moet worden gemaakt in ieder afzonderlijk kunstwerk. Hoe kun je meerdere oogopslagen in één oogopslag zien? Daarvoor moet je de ‘zichtbarrière’ doorbreken; door aan de chronologie van de tijd voorbij te gaan brengt zij uiteenlopende waarnemingen samen in een vanzelfsprekende eenheid. Het betekent dat je bij zo’n werk niet met je ogen kunt knipperen of je maakt er deel vanuit. Een schilderij van Mirjam Kuitenbrouwer is daarmee een ruimte in je hoofd. Je wandelt er doorheen, doet deuren open en gaat andere ruimtes binnen. Wat je niet kunt zien wordt toegankelijk gemaakt. Je kunt zelfs naar buiten toe, uit die ruimte waarin je vanzelf bent beland. Doordat ze haar manier van denken schildert, kun je in haar werk zelf bedenken wat je ziet en hoe je je ertoe verhoudt, waar je heen wil, welke richting je uitgaat of je er binnen of er buiten iets te zoeken hebt.

Mirjam Kuitenbrouwer schildert wat voorbij en vergaan is. Van daaruit ontwerpt ze andere mogelijkheden. Ze restaureert niet door het oude te herstellen, maar door het af te breken en te verplaatsen en er iets ander mee op te bouwen. Ze maakt er een aanbouw van. Een bouwval aan halve ideeën, nauwelijks waarheden, tast ze op aan de zijkant van een ondiepe bouwput, een archeologisch veld, centimeter voor centimeter afgeschraapt, vol scherven die zich niet laten lijmen en die vermalen tot gravel dienst doen als een eerste deklaag voor het tijd- en ruimtestation: Kuitenbrouwer’s Vertrek.

Eerst is het zaak leeftocht bij elkaar te zoeken. Daarvoor kijkt zij in haar directe omgeving wat voorhanden is: een parfumflesje, een waspoederschepje, een mergpijpje, een lucifersdoosje en andere nutte en onnutte zaken dringen zich aan haar op. Ze maakt die voorwerpen na en bezuinigt op hun gewicht door weg te laten wat in het gebruik essentieel en voor iedereen zichtbaar is. Het onzichtbare wordt er vanzelf bijgedacht en is juist tastbaar aanwezig doordat enkel het omhulsel ervan kan worden aangeraakt. Ze heeft letterlijke denkbeelden gemaakt: wat we denken te zien is er niet en dan doe je een beroep op je andere zintuigen. De denkbeelden van Mirjam Kuitenbrouwer transformeren tot zintuiglijke waarneming en smelten als chocola op je tong en verdampen als ether onder je neus.

Het ruimte-tijdschip van Mirjam Kuitenbrouwer maakt een proefvlucht als een vlieger aan lange nylon koorden. Er staat opeens een ruitvorm aan de blikkerende hemel en de nylon lijnen stralen als het web van licht in een middeleeuwse annunciatie. Kuitenbrouwer telefoneert met zichzelf. Ze is een buitenaards wezen dat contact legt met een lang geleden achtergelaten en allang gemuteerde voorouder die er nu pas achterkomt wat haar ware aard en identiteit is. Ze beseft dat ze in de gaten wordt gehouden. Ze ontdekt, als superman zijn ongekende krachten, haar manier van waarnemen: ze ontleedt wat ze ziet in plakjes. Wat zich aan haar voordoet snijdt ze als een cake aan plaatjes die ze achter elkaar in een toverlantaarn zet en driedimensionaal projecteert. Een rood-groen brilletje hoeft ze er niet voor op. Haar werk wordt een bril die wij opzetten om alles beter te zien. Ze bouwt haar beeld op door alle kanten van het blikveld te integreren. Ze heeft achteruitkijkspiegels aan haar hoofd, microscopen in haar tastzin en spionnen in haar geest.

De uren in de dag vermeerderen zich in de ruimte die ze ziet door het raam. De ruimte in het raam is niet de oppervlakte van het raam en dat maakt haar schilderijen tot onbegrensde uitzichten die de vorm krijgen van de omkering van dat inzicht. Wat ze in en door het raam ziet is voor een deel de reflectie van wat er bij haar op het dressoir staat. Fotolijstjes worden schijnwerpers van verleden naar toekomst. Ze vangen iets in het licht wat zo lang door hun aanwezigheid is weggehouden. Herinneringen die als een vrijwel roerloos wateroppervlak onrustig bibberen lichten beelden aan die nog niet bestaan. Ze kan haar hoofd door het raam steken, waardoor de sponning niet meer is dan een kraag om haar denken. Dat besef is alsof ze haar hoofd door de wolken heeft gestoken; de holle ovaal van een vliegtuigraampje snijdt ze als een folie open. De chirurgische precisie waarmee ze dat doet maakt het mogelijk zowel macro- als microscopisch met het oneindige begrip van ruimte en tijd om te gaan. De onmogelijke kijkrichting komt binnen bereik. Als ze iets ziet wat er niet hoort, schildert ze het weg om iets anders te kunnen worden.

Meer en meer gaat het er bij Mirjam Kuitenbrouwer om wat het wordt en niet om wat het was. Het gaat over het ontstaan van andere mogelijkheden. Het verleden is een onmogelijkheid geworden. Een schilderij van haar is een mentale voorstelling in fysieke termen omgezet. Ze schildert tegen de muur gedrukt in een krappe steeg het panorama van wat daar onzichtbaar is en zich alleen voor de geest laat halen omdat je daar bent, nergens anders. Ze kan dat niet verzinnen, maar moet het gewoonweg maken, zonder de plek van ontstaan te verdoezelen.

Een van de vreemdste gewaarwordingen die haar werk veroorzaakt is de ontmoeting tussen lichtsoorten. De schaduw die over een oosters plafond valt verbindt zich met de matte weerschijn over het opgewreven parket van een westerse bibliotheekvloer. Ze leidt je door een wereld van interieurs en grijpt daarvoor zonder schaamte naar de foto’s uit het tijdschrift ‘World of Interiors’. De binnenkamers die ze daar vindt ontsluit ze door ze in haar werk te plaatsen. Ze plakt ze op zorgvuldig geprepareerde houten panelen en haalt de gordijnen voor de ramen weg, laat het licht draaien van het Zuiden naar het Noorden, zet een deur naar een andere ruimte open die in een ander jaar, een ander werelddeel, een ander seizoen is vastgelegd en haalt overal de stutjes en wiggen tussenuit, zodat de ruimtes in een opeenvolging van ingrepen een onbestaanbaar aanzien krijgen. Dat in feite onzichtbare beeld benadrukt ze door zoveel mogelijk weg te schilderen waarmee de oorsprong van het licht kan worden geïdentificeerd. Ze ontdoet de gebruikte foto’s van ieder copyright. Door haar vraag je je af of er beeldrecht berust op een abstract schilderij in een realistisch schilderij van een interieur.

Mirjam Kuitenbrouwer wordt steeds afgeleid door haar eigen werk. Ze gaat verder dan waar ze zo graag bij wil blijven stilstaan. De vraag is steeds of wat zij zich voorstelt wel klopt en hoe ze dat kan controleren. Haar werk dreigt een abonnement op het tijdschrift van haar gedachten te worden die al in de bus valt als ze het vorige nog niet uit heeft. Iedere maand dringt zich een nieuwe wereld van interieurs aan haar op. Het is een onduidelijke zee waarin het gevoel van op achterstand te zijn gezet plaats maakt voor het gevoel dat ze zichzelf voorbij is gezwommen, dat ze voorbij is gegaan aan waar ze had moeten blijven. In haar toekomstbeeld doet zich vanwege de progressie in tijd een ruimtelijke verlangen naar gisteren voor: een ruimte die je kunt bewonen, waar je kunt zijn zonder af te dwalen, een ruimte die als zodanig een doolhof is en die een ruimtelijke puzzel vormt die je in elkaar kunt zetten als het jou uitkomt en die je niet bij elkaar geveegd in een plastic zak in een honderdladenkastje hoeft weg te leggen. Iets waaraan ze niet is toegekomen is in haar werk een onmogelijkheid geworden, waaruit ze concludeert dat verlangen geen maat heeft, maar richting. Vooruit, achteruit. Ze schildert zoals ze schakelt bij het autorijden. In een automaat raakt ze meteen van de weg.

In de halfslaap van het wakker worden krijgt Mirjam Kuitenbrouwer helder voorgespiegeld hoe haar nieuwe schilderijen waarmee ze overdag worstelt eruit moeten zien. Probleem is dat zij geen droombeelden schildert en dat ze er niets aan heeft haar fantasie de vrije loop te laten, dat ze geen baat heeft bij improvisatie en associatie. Haar werk krijgt gestalte door te vergeten wat ze heeft bedacht. Ze bedenkt zich geen tweede keer en schildert wat haar voor ogen staat: wat er tussen haar en ons in staat. Het gaat erom dat uit de weg te ruimen.

‘Laat je niet kennen,’ wordt wel bij wijze van aanmoediging gezegd tegen de onzekeren. Mirjam Kuitenbrouwer doet precies het tegenovergestelde.

•

The stay: Mirjam Kuitenbrouwer’s dwelling (English version)

The space between A and B is the time you need to cover that distance. Mirjam Kuitenbrouwer travels with the speed of thinking.

A straight line is the shortest connection between two points. There is always space in between. If we run down that line we experience this space physically. It takes effort and time. Yet the space between these points, even the air we breathe in and out, has no shape. We cover that space when we bring about a connection, and the scope within which we do that gives shape to this dissolved air. In our thinking, the shape of our logic is determined by similar factors. Not our thinking itself has a shape, but we give it a form by connecting starting point with conclusion.

In an airplane we can move faster than the sound while sitting motionless in a chair, and we can even form an idea about the speed of light, since we understand the principle of thunder and lightning, even that of a bolt from the blue. It is a fact that there are barely matters that cannot be measured in the terms that we have agreed upon. Numbers are infinitely large and infinitely small, one can always add an extra zero behind the comma. As a neuro-chemical phenomenon, the speed of our thinking can also be determined. We know the sensation of - while creating - not being able to keep pace with our thoughts, as a result from which some ideas in our head do not take shape, thus evaporating before they even took flight, burned in themselves. With this self-destructive-engine of our thinking we leave something behind us, simultaneously reducing and enlarging the distances between ourselves and the one and the other. We move in our head as a cloud in the firmament, changing its depiction according to the image we want to see in it. That depiction is a shape we evoke ourselves and that finally invisibly dissolves in itself. It is out of these shapes that Mirjam Kuitenbrouwer produces her work. Her works are snapshots and it can take months to develop them; the fixative is not more than the weather in a mirror. In the formless space that surrounds us, time is immeasurable and there exists no logic to elucidate the images that spring from this.

Out of all this formless thinking we try to deduct a representation. We experience moods - we sink into them and by trying to crystallize them we attempt to get a grip on them. We attribute meaning to outward forms in order to link them with our thoughts. We set down our thoughts in images, the reflection of our thinking, as changeable as the weather.

In her pieces of art, Mirjam Kuitenbrouwer gives expression to the impossibility of couching her thoughts into a fixed form. The link between two elements, the logic she can achieve between the one and the other, is a formless moving fluid in a weightless space. Her work sprouts from the desperate insight that the outward form of all her ideas does not represent the development of her thoughts. Her drawings, paintings, images, objects, photographs, collages and designs are proposals to look at everything we see from a different side. She stands next to her work and looks at it with a distorted eye. She shows something which is out of the eyesight, also out of her own. She uses her thinking as an instrument to bridge the space in between. She has slid out her line of thoughts like a periscope in order to watch around and over things.

One of the greatest changes in art is the law of the perspective with which a deceptively realistic representation of objects in space becomes possible. The first artists that qualify themselves in this technique do so in a virtuoso awkward manner. It is the virtuosity of a deceitfully real chessboard that appears to have 63 instead of 64 squares. The game that is being played on such a board is inimitable and admirably creative, since the familiar rules do not hold and the opponents, in order to beat each other, have to come to a settlement on completely different terms.

Mirjam Kuitenbrouwer undergoes a new turn in art of which she is the first and maybe even the last representative. Her issues do not seem susceptible to other expressions than her own. Although she has not freed herself yet from the question of perspective, she has added an even more elusive aspect. In a flat surface it is impossible to walk around something; yet that is exactly what Kuitenbrouwer does. She encircles her view direction. When she looks at something, she takes in account all positions from which that object can be perceived. It is a manner of thinking with the impossible character of simultaneity. When she looks at a building she imagines the reverse side of what she sees. The frescoes of Giotto, one of the first painters that used perspective, show buildings with movingly twisted floors and ceilings. Mirjam Kuitenbrouwer has produced these buildings as scale models. The people that stand in the way of the picture are put out of sight. Sides and rear sides that were not painted have been added, interiors have been corrected, out of the 63 squares she has made 64 again. These reconstructions of ‘perspective thinking’ clarify the magic of Giotto’s work, and give at the same time the initial impetus to Kuitenbrouwer’s simultaneous viewing. The task she attributed to herself in this matter is to create a single image into each individual work. How can one see several glances in one look? One has to break through the ‘sight barrier’ for that. By means of passing over the chronology of time, she unites divergent perceptions into one self-evident whole. It means that, while watching such a work, you cannot blink without becoming part of it. In this way, a painting of Mirjam Kuitenbrouwer represents a space in your head. You walk through it, you open doors and enter new rooms. What cannot be seen is made accessible. You can even go outside, out of that room you found yourself in before you knew so. In that she paints her way of thinking, you can think up yourself what you see in it and how you relate yourself to that; where you want to go to, which direction you are heading for or whether you need to be inside or rather stay at the outside.

Mirjam Kuitenbrouwer paints what is passed and perished. From there she creates new possibilities. She does not restore by means of repairing the old, but by pulling it down, moving it and rebuilding it into something else. She builds her own extension out of it. A heap of wrecked ideas, barely truths, are stacked up on the side of a shallow excavation, an archeological field, scraped off inch by inch, filled with fragments that cannot be glued together and that, ground to gravel, serve as a first top layer for the time and space station: Kuitenbrouwer’s Stay.

The first thing is to search for provisions. She looks for what is available in her immediate environment: a bottle of perfume, a washing powder scoop, a piece of marzipan and chocolate cake, a box of matches and other useful and useless objects force themselves upon her. She imitates these objects and cuts down on their weight by leaving out what is essential in use and visible to everyone. What is invisible is imagined automatically and is tangibly present precisely because only the frame can be touched. She has literally created ‘images of thought’: what we think we can see is not there, and then you appeal to your other senses. The conceptions of Mirjam Kuitenbrouwer transform to sensory perception; they melt like chocolate on your tongue and evaporate like ether under your nose.

The space and time shuttle of Mirjam Kuitenbrouwer makes a test flight like a kite on long nylon strings. A diamond shape suddenly appears in a gleaming sky and the nylon lines shine like the web of light in a medieval Annunciation. Kuitenbrouwer phones to herself. She is an alien making contact with a long abandoned and long mutated ancestor that finds out only now what is her true nature and identity. She realizes that she is being watched. She discovers her way of observing like superman discovers his unknown powers: what she sees is analysed and cut up in pieces. What occurs to her is sliced like a cake, put after one another in a magic lantern and projected tridimensionally. A pair of red-green glasses is not necessary. Her work becomes a pair of glasses that we put on in order to see things more clearly. She constructs her image by integrating all sides of the visual field. She has rearview mirrors attached to her head, microscopes in her touch and lenses in her mind.

The hours of the day multiply in the space she sees through the window. The space in the window is not the surface of the window and this turns her paintings into boundless views that take the shape of the reversal of that insight. What she sees in and through the window is partly the reflection of what can be found on her own buffet. Picture frames become floodlights from past to present. They catch in the light what has been kept away by their presence for such a long time. Memories, restlessly trembling like an almost motionless water surface, illuminate images that do not exist yet. She can put her head through the window which makes of the groove a collar surrounding her thinking. That insight is like if she has put her head through the clouds; the hollow oval of an airplane window is cut open like a foil. The surgical precision with which she does that makes it possible to deal with the infinite notion of space and time on a macro- as well as on a microscopical level. The impossible view direction comes within reach. When she sees something which does not belong there, it is painted away and given a chance to become something else.

The longer the more, Mirjam Kuitenbrouwer deals with the question of what it will become rather than what it was. The question of creating new possibilities. The past has become an impossibility. A painting of her is a mental conception transformed into physical terms. Pressed to the wall in a narrow alley, she paints what is not visible there and can only be called to mind because one is there, nowhere else. She cannot invent that, but simply has to make it, without obscuring the place of origin.

One of the most peculiar perceptions that is caused by her work is the encounter with various types of light. The shadow falling over an eastern ceiling joins with the mat reflection that falls over a polished parquet floor of a western library. She guides you through a world of interiors, brazenly reaching for pictures from the magazine ‘World of Interiors’. She opens up the inner rooms she finds there by putting them in her work. She sticks them to carefully prepared wooden panels and removes the curtains from the windows, turns the light from the South to the North, opens a door to another room that was fixed there in another year, another continent, another season, and takes away all the struts and wedges, so that the rooms in a sequence of interventions obtain an impossible appearance. She emphasizes this actually invisible image by painting away everything with which the origin of the light can be identified. She frees the used pictures from every copyright. Because of her you ask yourself if there exists an ‘copyright’ on an abstract painting in a realistic painting of an interior.

Mirjam Kuitenbrouwer is constantly distracted by her own work. She passes places she would actually like to dwell on. The question is always whether what she imagines is correct and how that can be checked. Her work treathens to become a subscription to the magazine of her thoughts that is dropped into her mailbox before she has finished the previous copy. Every month a new world of interiors forces itself upon her. It is a blurred ocean in which the feeling of having lagged behind makes place for the feeling that she has overtaken herself, that she has passed where she should have stood still. Because of the progression in time, a spatial longing for yesterday is present in her future vision: a space which you can live in, where you can be without wandering off, a space that is a labyrinth as such and forms a three-dimensional puzzle that you can solve when it suits you and that you do not need to put away in a chest of drawers, swept together in a plastic bag. What she has not come round to has become an impossibility in her work, which brings her to the conclusion that longing has no measure, but direction. Forward, backwards. She paints the way she shifts to another gear. An automat would immediately bring her off track.

In the slumber of awakening, Mirjam Kuitenbrouwer is shown very clearly what the paintings she wrestles with during daytime, should look like. The problem is that she does not paint images out of a dream and that she does not get anywhere with giving her fantasy free play, that she does not benefit from improvisation and association. Her work takes shape by forgetting what she has invented. She does not reconsider and paints what is standing before her eye: what is standing between herself and us. The problem is to get that out of the way.

‘Don’t show your cards’ is sometimes said to the insecured by means of encouragement. Mirjam Kuitenbrouwer does exactly the opposite.

translation: Gil Renders